Autorami książki są wyjątkowi ludzie : dr O. Carl Simonton, lekarz onkolog - radioterapeuta, pionier psychoonkologii, oraz dwoje pacjentów Reid Henson i Brenda Hampton, którzy powrócili do zdrowia, mimo rozpoznania u nich rzadkiego typu nowotworu. Cechą tej książki jest fakt, że omawia problemy dotyczące nas wszystkich – niezależnie od wykształcenia, majątku, narodowości czy religii – oraz odnosi się w uniwersalny sposób do ponadczasowych wartości. Każdy z pacjentów boryka się w życiu z własnymi problemami, ale sama postawa wobec tego, co niesie ze sobą życie, ma niebagatelny wpływ na proces powrotu do zdrowia.
PRACA Z WYOBRAŹNIĄ I WĘWNĘTRZNĄ MĄDROŚCIĄ
Ważną kwestią jest włączenie terapii psychologicznej do programu leczenia. Badacze mają na ten temat pewne spostrzeżenia. Chorzy, którzy doznają szoku po usłyszeniu diagnozy, bądź też na wieść, że po znacznym polepszeniu mają ponownie nawrót choroby, reagują często postawą obronną, którą bywa nawet całkowite odrzucenie usłyszanej informacji. Ludzie ci mogą zachowywać się nadspodziewanie spokojnie lub snuć plany na przyszłość, tak jakby nic się nie stało. Należy uszanować ich postępowanie, gdyż pacjent może nie być gotowy na przyjęcie wsparcia. Szok spowodowany rozpoznaniem choroby trwa najczęściej od trzech do sześciu miesięcy. Podobna reakcja na nawrót choroby zajmuje zazwyczaj dwa do czterech tygodni. Jednym z kluczowych pytań, świadczących o tym, że człowiek wychodzi z szoku i powoli staje się gotów do przyjęcia aktywniejszej roli w procesie leczenia, jest pytanie, które sobie stawia : ,,Co jeszcze mogę zrobić, aby wyzdrowieć ?’’. Ważne jest respektowanie poczucia wewnętrznej gotowości pacjenta.
W organizmie istnieją co najmniej trzy systemy odpowiedzialne za przenoszenie emocji na poziom fizyczny:
- system endokrynny,
- system nerwowy,
- zbiór molekuł informacyjnych (neuropeptydy, neurotransmitery, czynniki wzrostu, cytokiny).
Z badań wynika, że pewne włókna nerwowe istotnie kończą się na powierzchni białych krwinek, co jest naukowym dowodem tego, iż białe ciałka krwi otrzymują informacje bezpośrednio z systemu nerwowego, a informacje te rodzą się w mózgu. Białe krwinki są kluczowym składnikiem systemu odpornościowego organizmu. Rozpoznają i niszczą obce organizmy, takie jak bakterie i komórki nowotworowe. Prawdopodobnie informacja wysłana z mózgu wpływa na działanie systemu odpornościowego.
Oprócz ciała i umysłu istnieje jeszcze inny aspekt procesu uzdrawiania, który wymaga, aby się do niego odnieść. Chodzi o aspekt duchowy. Słownik definiuje ducha jako podstawę życia, szczególnie istot ludzkich, czującą i popychającą do działania część naszej osoby.
Praca z pacjentami pokazuje, że zdrowie jest stanem, w który angażuje się ciało, umysł i duch. Duch ofiarowuje nam środki, jakich nie można osiągnąć, stosując tradycyjne podejście psychologiczne. Otwiera nas na siły uzdrawiające, które daleko wykraczają poza naszą obecną zdolność pojmowania, a my możemy nauczyć się zastosowania tych sił we własnym życiu.
Udowodnienie tej konkluzji w warunkach laboratoryjnych byłoby trudne, ale specjaliści mają już na ten temat pewne obserwacje, oto niektóre z nich :
- Emocje mają wyraźny wpływ na stan zdrowia i wyleczenie choroby. Są istotnym i silnym elementem systemu odpornościowego i innych systemów, mających wpływ na powrót do zdrowia.
- Przekonania wpływają na emocje i poprzez to nie są obojętne dla zdrowia.
- Przez wpływanie na swoje przekonania, postawy oraz emocje można oddziaływać na stan organizmu.
- Sposoby wpływania na przekonania, postawy i uczucia można opanować, stosując wiele dostępnych i znanych metod.
- Wszyscy funkcjonujemy jako byty fizyczne, mentalne i duchowe. Wszystkie te aspekty naszej osoby muszą być brane pod uwagę w procesie leczenia, ze szczególnym uwzględnieniem indywidualnych potrzeb i predyspozycji chorego, a także jego rodziny, społeczeństwa i kultury.
- Harmonia – równowaga pomiędzy fizyczną, mentalną a duchową stroną osoby – jest dla zdrowia najistotniejsza. Odnosi się też do relacji z samym sobą, rodziną, znajomymi, społeczeństwem.
- Gdy rozwijamy nasze zdolności, zwiększa się nasza biegłość, podobnie jak w trakcie uczenia się innych umiejętności. Rezultatem jest większa harmonia i lepsza jakość życia.
- Ucząc się, zmieniamy swój stosunek do śmierci, bez względu na to, co nas czeka. Pozbywając się strachu i bólu, uwalniamy dodatkową energię, która pozwoli nam zdrowieć i żyć pełniej tutaj i teraz.
- Wyobraźnia pacjenta już nieraz odgrywała istotną rolę w chorobie. Jak zareagował na diagnozę, rozmowę na temat leczenia i szans powrotu do zdrowia. O czym wtedy myślał ? Był przestraszony i bał się tego, co go czeka ? Najprawdopodobniej miał mieszane uczucia, pozytywne i negatywne, zdrowe i szkodliwe.
Wyobrażenia zależą od ogólnej wiedzy na temat raka i jego leczenia. Związane są też z wizją, dotyczącą przyszłej kuracji i tego, jak pacjent będzie znosił chorobę. To, co najbardziej nas dręczy, opiera się nie na samych faktach, a ich interpretacji.
Doktor Maxie C. Maultsby Jr (1932-2016) ułożył poznawczo-behawioralny program samopomocy emocjonalnej, składający się z pięciu pytań testowych, wykorzystując wiele najistotniejszych osiągnięć współczesnej psychologii i neurofizjologii. Na podstawie tego testu można ocenić każde z naszych przekonań. Współpracował blisko z Albertem Ellisem, twórcą Terapii Racjonalno-Emotywnej (RET), na bazie której w 1971 roku stworzył własny system terapeutyczny – Racjonalną Terapię Zachowania (RTZ). Doktor Maultsby Jr był profesorem psychiatrii, a od 2004 roku do końca życia pracował na wydziale psychiatrii Uniwersytetu Howarda w Waszyngtonie. Stworzona przez niego RTZ inspirowała innych profesjonalistów, m.in. onkologa dr. Carla Simontona, który na jej podstawie stworzył Program Simontona, wykorzystywany w pomocy terapeutycznej osobom z chorobą nowotworową.
W ramach tego programu poszczególne przekonania pacjenta są określane poprzez odpowiedzi na niżej podane pytania.
- Czy to przekonanie pomaga mi chronić życie i zdrowie ?
- Czy pozwala mi osiągać bliższe i dalsze cele ?
- Czy pozwala mi rozwiązywać albo unikać większości niepożądanych konfliktów ?
- Czy pomaga mi czuć się tak, jak bym chciał ?
- Czy moje przekonanie ma oparcie w faktach ?
Przy uzyskaniu pozytywnej odpowiedzi na trzy lub więcej pytań dane przekonanie jest stosunkowo zdrowe.
Zdrowe wyobrażenia potęgują poczucie własnej siły i dobre usposobienie, pozytywnie wpływają na spokój umysłu. Umacniają świadomość kontaktu z wewnętrzną mądrością, z ludźmi. Wspomagają optymalne funkcjonowanie systemu odpornościowego. Emocje bierne – spokój, opanowanie i wyciszenie – także mają zbawienny wpływ na procesy, warunkujące powrót do zdrowia. Emocje negatywne, szczególnie te rozciągnięte w czasie, wywierają bardzo szkodliwe efekty.
PRZYKŁADOWY PLAN ZDROWIENIA
Autorzy książki przedstawiają zadania, które chorzy mogą realizować z myślą o wyzdrowieniu. Podzielili życiową aktywność człowieka na sześć przykładowych kategorii. Już samo nazwanie celów i podjęcie walki z wyzwaniem, które ze sobą niosą te cele, mogą dać poczucie spełnienia i przekonanie, że pacjent kieruje się właściwą drogą ku zdrowiu. Wyznaczane cele mają stanowić minimum tego, co chcemy osiągnąć.
Tworzenie planu
Pierwszym krokiem jest określenie, co rozumiemy pod każdą z kategorii :
- SENS ŻYCIA – wszelkie przejawy aktywności, które odpowiadają na pytanie : ,,Po co tu jestem ?’’. Mogą dotyczyć pracy, relacji z rodziną, przejawów realizacji duchowych i obywatelskich powinności, wszystkiego, co nadaje życiu sens i smak.
- ROZRYWKA – wszystko, co nas bawi lub sprawia przyjemność.
- ĆWICZENIA – każda aktywność fizyczna lub czas spędzony na rozmyślaniu o wysiłku fizycznym (dotyczy szczególnie tych osób, które nie mogą ćwiczyć).
- WSPARCIE SPOŁECZNE – czas, który spędzamy z rodziną i przyjaciółmi lub czas spędzony z psychoterapeutą, duszpasterzem, grupą religijną lub grupą wsparcia.
- ODŻYWIANIE – ta kategoria obejmuje nie tylko to, co spożywamy, lecz także każdy wysiłek, który ma związek z żywnością i odżywianiem – przygotowywanie posiłków, zażywanie witamin, uczestniczenie w grupach wsparcia, które zajmują się zdrowym odżywianiem, samokształcenie.
- TWÓRCZE MYŚLENIE – medytacja i wyobrażenia znalazły się w tej kategorii jako specyficzne formy świadomej relaksacji. Wykłady, seminaria lub kursy związane z tymi dziedzinami również zaliczamy do twórczego myślenia.
Następnie spisujemy listę zadań i poczynań, które można zaliczyć do poszczególnych kategorii i ustalenie czasu, który na nie możemy poświęcić; ustalamy hierarchię (kolejność) ważności poszczególnych kategorii, opierając się na własnych chęciach i doświadczeniu; potem przystępujemy do określenia bardziej konkretnych celów (określenie, które zadania możemy wykonać w najbliższym czasie, a które w niedalekiej przyszłości ). Ważne jest postawienie sobie dolnej granicy wymagań, dzięki której zapewnimy sobie elastyczność i zdolność dostosowania się do sytuacji. Pamiętajmy też o ważnej kategorii, której nie ma na liście, a mianowicie o wypoczynku. Najważniejszym zadaniem jest przystąpienie do realizacji celów, zaplanowanych na najbliższy czas.
ZABAWA
Zabawa jest jedną z podstaw kreatywności, a ta z kolei stanowi istotę procesu powrotu do zdrowia. Warto sporządzić listę różnych rodzajów aktywności, które uważamy za rozrywkę. Ale trzeba pamiętać, że to co jest zabawne jednego dnia, niekoniecznie musi być drugiego. Lista powinna dotyczyć głównie takich rozrywek, które sprawiają najwięcej satysfakcji i uśmiechu. Mogą to być najbardziej prozaiczne czynności, które poprawiają nam humor i pozwalają przetrwać nawet gorszy dzień.
Propozycje potencjalnych rozrywek :
- Wizyta u znajomych
- Spacer
- Wyjazd np. na wieś
- Gotowanie
- Szycie
- Gra, np. w scrabble
- Oglądanie ulubionego programu rozrywkowego, meczu
- Organizacja wycieczki z rodziną
- Rozmowa z bliskimi
- Lektura książek o roślinach
- Śpiewanie lub słuchanie śpiewu
- Karmienie i obserwacja zwierząt
- Słuchanie muzyki
- Malowanie, np. mandali
- Wyjście na koncert, do placówek kulturalnych
- Czytanie książek podróżniczych, ulubionego rodzaju powieści
- Naprawa czegoś
- Opowiadanie kawałów
- Pielenie grządek
- Zakup drobiazgów dla siebie
- Oglądanie zachodu lub wschodu słońca
- Odwiedzenie nowego sklepu
- Pójście na obiad do ulubionej restauracji
WYBRANE PRZEMYŚLENIA ZAWARTE W LISTACH PACJENTA REIDA HENSONA
Siła życia jest opiekuńcza i pełna miłości, a proces uczenia się, za którym stoi, ma przynieść korzyści nam i otoczeniu. Koncepcja obserwatora jest tradycją wielu prądów duchowych. Skłania do spojrzenia z dystansu na chorobę i całe swe życie. Jeżeli zachowuje się obiektywizm, system obronny zachowuje dodatkowy bodziec. Postawa obserwatora jest doskonałą metodą budowania świadomości. Oto proste sposoby na jej praktykowanie :
- prowadź dziennik. Pod koniec dnia przypomnij sobie myśli i emocje, które były obecne w trakcie codziennych zajęć. Szczególną uwagę zwróć na to, jak myśli i przekonania kształtują twoje uczucia. Zapisz, co myślisz i czujesz w związku z tym, czego się do tej pory nauczyłeś. Zatrzymaj zapiski, aby pielęgnować postępy.
- sporządź listę rzeczy, które poprawiają ci samopoczucie. Zrób jedną z tych rzeczy, przyjąwszy postawę obserwatora. To próba swoich przekonań i zachowań, czy potrafisz wpływać na to, jak się czujesz.
Zaangażowanie w jakąkolwiek twórczą aktywność może pomóc poczuć wewnętrzny, duchowy związek ze sobą samym oraz z otaczającym światem. Każde doświadczenie kontaktu z siłą przewyższającą nas samych potrafi uświadomić człowiekowi duchową stronę życia.
Poczucia harmonii możemy doświadczyć wtedy, kiedy decydujemy się żyć w zgodzie z tym, co nas spotyka. Przepełnia nas radość i cały organizm przystosowuje się do tego stanu.
Anna Domańska pacjentka Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli w Lublinie
Źródło opracowania:
,,Jak żyć z rakiem i go pokonać. ’’ O. Carl Simonton , Reid Henson, Brenda Hampton, polski przekład : Wydawnictwo JK (Feeria, Aha!) Łódź 2013,
witryna wydawnictwa: http://wydawnictwofeeria.pl/pl/ksiazka/jak-zyc-z-rakiem