Skóra składa się z następujących warstw:
- epidermy (naskórka). Epiderma stanowi wierzchnią warstwę skóry. Wyróżniamy tutaj pięćkolejno występujących po sobie warstw : podstawną, kolczystą, ziarnistą, jasną i rogową. W onkologii szczególnie ważne są dwie z nich : warstwa podstawna i warstwa kolczysta, ponieważ z ich komórek powstają nowotwory skóry.
- skóry właściwej. Skóra właściwa znajduje się pod naskórkiem. Zawiera naczynia krwionośne, naczynia limfatyczne i gruczoły. Niektóre z gruczołów produkują pot, co pomaga utrzymać odpowiednią temperaturę ciała. Inne gruczoły produkują łój. Łój jest substancją oleistą, która pomaga zapobiegać wysychaniu skóry. Pot i łój docierają na powierzchnię skóry poprzez małe otwory zwane porami.
- tkanki podskórnej.
Rak skóry rozpoczyna się w komórkach, które są klockami budującymi skórę. Normalnie komórki skóry rosną i dzielą się na nowe komórki. Każdego dnia komórki skóry starzeją się i giną, a w ich miejsce pojawiają się nowe. Czasami proces starzenia się komórek nie przebiega prawidłowo. Nowe komórki są produkowane pomimo tego, że nie są potrzebne, a stare lub uszkodzone komórki nie giną wtedy, kiedy powinny. Te nowe, zbędne komórki tworzą masę tkankową zwaną guzem lub nowotworem.
Epidemiologia :
Nowotwory skóry to najczęstsza grupa nowotworów u ludzi. Zapadalność na nie rośnie wraz z wiekiem. Pierwotne nowotwory skóry dzielą się na barwnikowe (głównie czerniak) i niebarwnikowe (raki podstawnokomórkowe, kolczystokomórkowe, brodawkowate i inne).
Określenie ,,rak skóry'' zarezerwowane jest dla nowotworów złośliwych, które wywodzą się z tkanki nabłonkowej.
Z kolei czerniak jest nowotworem złośliwym skóry pochodzenia nienabłonkowego. Wywodzi się z neuroektodermalnych komórek melanocytarnych.
Raki skóry stanowią 30–50% wszystkich rozpoznawanych nowotworów złośliwych. Ryzyko zachorowania na te nowotwory w ciągu życia (u osób rasy kaukaskiej) przekracza 20%. Zachorowalność wykazuje tendencję rosnącą wraz z wiekiem pacjentów (najwięcej zachorowań notuje się w 8. dekadzie życia). W 2017 roku w Polsce zarejestrowano 13 478 nowych zachorowań (6543 u mężczyzn i 7025 u kobiet), co odpowiada zachorowalności odpowiednio 7,9% i 8,5%. Najczęstszym rakiem skóry jest rak podstawnokomórkowy (BCC), stanowiący 80% raków skóry, na drugim miejscu plasuje się rak kolczystokomórkowy (SCC) — 15–20% zachorowań, czyli dotyczy ok. 3000–3200 osób. Inne postacie raków skóry są znacząco rzadsze. Jednak zdaniem ekspertów dane te mogą być znacznie niedoszacowane i przypadków nowych raków skóry może występować w Polsce kilkadziesiąt tysięcy.
Obserwowany jest systematyczny wzrost zachorowalności na nowotwory skóry w Polsce. W ciągu ostatnich 15 lat według danych Krajowego Rejestru Nowotworów, odnotowano podwojenie liczby nowych przypadków tzw. niebarwnikowych raków skóry, czyli innych niż czerniak (niemelanocytowe raki skóry – ang. nonmelanoma skin cancers – NMSC).
Czynniki ryzyka :
1. Środowiskowe :
- Promieniowanie ultrafioletowe (UV) : promieniowanie UV znajduje się w promieniach słonecznych, lampach słonecznych, solariach. Ryzyko zachorowania danej osoby na raka skóry jest związane z czasem, przez jaki wystawiona była na promieniowanie UV. Większość nowotworów skóry pojawia się po 50 roku życia, ale uszkodzenia skóry powstają dużo wcześniej. Każdy z nas jest narażony na działanie promieni ultrafioletowych. Osoby o jasnej karnacji z piegami lub te, które łatwo ulegają poparzeniom słonecznym, znajdują się w grupie największego ryzyka. Promieniowanie UV występuje nawet podczas zimnych i pochmurnych dni. Szczególnie niebezpieczne jest korzystanie z solariów, gdyż dawka promieniowania UV jest tam bardzo duża,
- Promieniowanie jonizujące,
- Intensywne przerywane kąpiele słoneczne,
- Ekspozycja na substancje chemiczne, np. arsen,sadza,
- Zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego,
- Nikotynizm.
2. Genetyczne :
- I fenotyp skóry,
- Schorzenia powodujące nadwrażliwość skórną na słońce, takie jak skóra pergaminowata-barwnikowa, albinizm, zespół nabłoniaków znamionowych,
- Rodzinna historia zachorowań na raka skórny,
- Wystepowanie : zespołu Fergusona-Smitha, zespołu Muira-Torre’a , zespołu Bazexa, zespołu Rombo lub zespołu Gorlina-Goltza,
- Pęcherzowe oddzielanie się naskórka,
- Osobnicza historia zachorowań na raka skóry,
3. Przewlekłe choroby skóry, długo utrzymujące się :
- Przewlekłe niegojące się owrzodzenia,
- Liszaj płaski (nadżerkowy) i liszaj twardzinowy,
- Toczeń rumieniowaty skóry,
- Znamię łojowe,
- Rogowacenie związane z promieniowaniem słonecznym. Rogowacenie to rodzaj płaskiej chropowatej narośl na skórze,
- Choroba Bowena. Choroba Bowena jest typem chropowatej lub twardej plamy na skórze, która może się przerodzić w raka płaskonabłonkowego.
4. Immunosupresja :
- Zespół AIDS, zakażenie HPV,
- Stan po przeszczepie narządu
Bibliografia :
- ,,Rak skóry. Czerniak i znamiona skóry'' z serii Co warto wiedzieć, Wydawnictwo Primopro, Warszawa 2018
- Raport ,,Rak kolczystokomórkowy w Polsce'', Kampania edukacyjna RAK UV, przygotowanie PARS, 2020
- Onkologia w Praktyce Klinicznej, Tom 6, 2020 Raki skóry, VIA MEDICA (Rutkowski P, Owczarek W, Nejc D et al. Skin carcinomas. Oncol Clin Pract 2020; 16. DOI: 10.5603/OCP.2020.0018) - link do publikacji tutaj