Obecny czas pandemii nowego wirusa, a przy tym sytuacja zagrożonego zdrowia, oznacza wyzwanie. Ta trudna do przyjęcia sytuacja, wymaga od każdego z nas adaptowania do nowych warunków życia, uruchomienia własnego potencjału, by poradzić sobie z pojawiającymi się lękami i odnalezienia się w nowej rzeczywistości. Koronawirus ”wszedł” także w życie tych, którzy już zmagają się z chorobą, to pacjenci onkologiczni. Jak pomagać małym pacjentom w obecnych, ekstremalnych czasach?
Pacjent otrzymujący diagnozę choroby nowotworowej staje w obliczu sytuacji kryzysowej. Informowany o chorobie, jej skutkach, możliwościach leczenia, z przerażeniem, niedowierzaniem przyjmuje ten fakt. Czuje strach – co będzie ze zdrowiem, życiem, dotychczasową codziennością. U dzieci dodatkowo pojawia się niezrozumienie i utrata bezpieczeństwa, zaczynają działać mechanizmy obronne, które mogą mieć negatywne konsekwencje. Dlatego tak ważna jest pomoc psychologiczna – interwencja w kryzysie – od pierwszej chwili potwierdzonej diagnozy.
Działania psychologiczne wobec dzieci z chorobą przewlekłą mają na celu przywrócenie równowagi psychicznej poprzez wsparcie emocjonalne, danie bezpieczeństwa i zredukowanie lęku. Wśród chorych onkologicznie dzieci w czasie epidemii strach, lęk, panika i trudne emocje mogą się nasilać. Docierają do nich informacje o COVID-19, potęgując ich niepokój o własne życie, świadomość osłabionego chorobą onkologiczną układu odpornościowego i ciała. Skoro zatem u dziecka onkologicznego kryzys związany z koronawirusem powoduje utratę równowagi i wejście w stan dezorganizacji czy pogłębionego lęku, to konieczna jest fachowa interwencja, nastawiona na działanie „tu i teraz”. Kryzys psychologiczny, z jakim mierzy się chore na nowotwór dziecko, wychodzi ze źródła, którym jest wydarzenie krytyczne, odczuwane jako nieoczekiwane i nagłe. Pandemia nowego wirusa w oczach małego pacjenta jest jak kolejne zagrożenie, idące w parze z nowotworem, jeszcze bardziej zaznaczające niepewność przyszłości, wprowadzające brak kontroli nad tym, co się dzieje.
Udzielając psychologicznego wsparcia dziecku choremu na nowotwór, trzeba pamiętać, by zacząć od zorganizowania się w tym nowym czasie. W dobie koronawirusa, nasze interwencyjne działanie będzie miało na celu poskromienie paniki, poradzenie sobie z wszechogarniającym lękiem, a w rzeczywistości przyczyni się do zapewnienia bezpieczeństwa, jakie odczuje pacjent na sobie i wśród bliskich. W działaniu psychoonkologa powinien być ujęty cel - przywrócenie równowagi poprzez empatyczne, ale praktyczne odpowiedzenie na potrzeby chorego onkologicznie dziecka.
Może się ono realizować poprzez:
- bycie z chorym dzieckiem w chwili realnego zagrożenia pandemicznego;
- bycie dyrektywnym, bo panująca panika i lęk, mogą utrudnić choremu widzenie siebie i sytuacji z „metapoziomu”;
- empatyczne patrzenie z punktu widzenia dziecka onkologicznego;
- poszukiwanie i wprowadzanie nowych rozwiązań, ale nie dawanie gotowych recept.
Pomoc psychoonkologiczna może być obecna także w obszarze wirtualnej łączności psychologa z pacjentem. M.in. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, uruchomiło pomoc w stanie zagrożenia epidemicznego. Są terapeuci, psycholodzy wspierający on-line i telefonicznie osoby będące w potrzebie. Organizacje i instytucje działające na rzecz pacjentów onkologicznych, uruchamiają telefony wsparcia na potrzeby poradzenia sobie z lękiem i niepokojem obecnej chwili. To jak pacjent przyjmuje otaczający go obecnie świat, zależy od jego osobistych predyspozycji, doświadczeń i uwarunkowań, a także od otoczenia w którym żyje. Ważne, by miał możliwość odreagowania, zobaczenia siebie na tle obecnej sytuacji. Dodatkowo można zasygnalizować podjęcie prostych kroków, by pomóc sobie w radzeniu ze stresem – robiąc przerwy od oglądania, czytania czy słuchania nowych informacji w mediach. Ciągłe skupianie się na problemie może bowiem nasilać niepokój.
Pacjenci chorzy na nowotwory mogą czuć obawę, że ich leczenie zostanie przerwane z powodu epidemii. Szpitale wprowadzają ograniczenia, ale zapewniają, że to właśnie pacjenci z obniżoną odpornością są teraz objęci szczególną opieką. Zespół medyczny także staje w szranki z epidemią i mały pacjent nie zostaje sam na polu walki z nowotworem. Zaostrzone w szpitalach, na oddziałach onkologicznych, zasady przyjęć, przebywania, zakaz wychodzenia rodzica z oddziału w trakcie pobytu – to tylko kilka zasad chroniących bezpieczeństwo dzieci. Nie zmieniła się w obecnej sytuacji wartość jaką jest dbałość o siebie i swoje ciało, psychikę. Dbałość o zdrowe odżywianie i sen, czynności, które służą rozluźnieniu i sprawiają przyjemność. Nie można zapominać o rozmowie z osobami, do których mamy zaufanie, o swoich obawach i emocjach, ponieważ pozwoli to na lepszą ocenę sytuacji - jakie zagrożenie jest realne dla mnie? Reakcje dzieci i nastolatków zależą od tego jak zachowują się dorośli w ich otoczeniu. Rodzice reagujący ze spokojem, będą źródłem wsparcia dla swoich dzieci. Budowanie bezpieczeństwa to także oparcie się na konkretach medycznych, którymi dysponują lekarze. Możliwość kontaktu z lekarzem, rozmowy, zadania pytań, to podstawa wracania do równowagi. W realnym zagrożeniu istnieje lekarz, pielęgniarka, psycholog, rehabilitant, wiedzący kim pacjent jest, jaka jest jego obecna sytuacja, jak się czuje, co może, a czego nie, jaka jest jego najbliższa perspektywa w leczeniu. Świadomość tego to podstawa działania przy udzielaniu psychologicznej pomocy dziecku onkologicznemu i jego rodzinie. Łagodzenie stresu związanego z pandemią, odbywać się powinno głównie poprzez rozmowę, przystępne przedstawienie faktów, pozwalające rozwinąć poczucie bezpieczeństwa dzieci i nastolatków. Warto wyznaczyć cele, które powinien stawiać sobie pacjent onkologiczny, a należą do nich: łagodzenie lęku, wzmacnianie ducha walki, budowanie poczucia kontroli nad życiem i branie udziału w leczeniu, radzenie sobie korzystając z własnych zasobów oraz wzmacnianie ekspresji emocjonalnej w wyrażaniu uczuć.
Tekst: Joanna Pruban, psycholog, pedagog, specjalista psychoonkologii. Na codzień pracuje z pacjentami chorymi onkologicznie i ich rodzinami w Instytucie Matki i Dziecka.