Kiedy słyszymy o leczeniu onkologicznym, części z nas przed oczami stają bolesne zabiegi i nieprzyjemne skutki uboczne leczenia. To wszystko nawet u osób zdrowych może wzbudzać lęk i chęć ucieczki, a w przypadku osób chorujących niekiedy nawet może powodować odmowę leczenia.
Głównym powodem takich reakcji jest fakt, że choroba nowotworowa wciąż jest swoistym tabu - rzadko się o niej rozmawia, częstokroć jest demonizowana i - wbrew oczywistym statystykom medycznym - wciąż istnieje w świadomości społecznej jako choroba śmiertelna. Dlatego tak ważna jest rzetelna informacja na temat choroby - wiedząc przez co przechodzi i z czym zmaga się osoba chorująca, łatwiej będziemy mogli jej pomóc.
Tak jak reakcje psychiczne i emocjonalne różnią się od siebie na poszczególnych etapach choroby, tak samo różnią się w poszczególnych typach leczenia. Wynika to ze stopnia agresywności samego leczenia, jak i nasilenia występowania objawów niepożądanych.
LECZENIE CHIRURGICZNE
Jest to leczenie inwazyjne, zarówno jeśli chodzi o procedury diagnostyczne (bronchoskopia i laparoskopia), jak i zabiegi terapeutyczne (usuwanie guza, usuwanie chorego narządu wraz z guzem, usuwanie przerzutów). Celem leczenia chirurgicznego, poza pozbyciem się guza, może być także złagodzenie dolegliwości.
Uczucia i emocje mogące występować przy leczeniu chirurgicznym:
Dominujący jest lęk przed samym zabiegiem, jak i przed jego konsekwencjami. Może wystąpić:
- lęk przed narkozą - "a co, jeśli się nie obudzę ?"
- lęk przed komplikacjami związanymi z zabiegiem chirurgicznym
- lęk przed utratą kontroli nad swoim zachowaniem po zastosowaniu środków wyłączających świadomość
- lęk przed wynikiem biopsji
- lęk przed oszpeceniem, utratą atrakcyjności fizycznej.
Jak można pomóc?
- spotkanie z chirurgiem celem omówienia planowanego zabiegu
- spotkanie z anestezjologiem – celem omówienia rodzaju znieczulenia do zabiegu i jego ewentualnych skutków ubocznych
- spotkanie z "weteranem" - osobą, która doświadczyła podobnego leczenia i może podzielić się z chorym swoim doświadczeniem, wyjaśnić wątpliwości, wesprzeć
- rozmowa z psychologiem na temat zabiegu, następstw i bólu, służącą adaptacji do sytuacji
- ćwiczenia oddechowe, mające na celu rozluźnienie ciała i zmniejszenie bólu
- ćwiczenia relaksacyjne i wizualizacyjne – np. pomagające wyobrazić sobie szybkie gojenie się rany po zabiegu.
Warto jest zadbać o obniżenie stresu u osoby chorej przed zabiegiem chirurgicznym, gdyż w wyniku silnego stresu mogą się pojawić takie objawy, jak zaostrzenie przebiegu dotychczasowej choroby, wzmocnienie lęku czy depresja. Pamiętajmy, że z reguły im więcej informacji posiadamy na temat tego co nas czeka, tym mniej się boimy.
RADIOTERAPIA
Ten rodzaj leczenia polega na napromieniowaniu określonego obszaru ciała wiązką energii z zewnątrz, umieszczeniu izotopu wewnątrz jamy ciała lub śródtkankowo. Następstwa radioterapii zależą od miejsca naświetlania.
Podobnie jak w przypadku leczenia chirurgicznego, tutaj również dominującym jest lęk. Może to być lęk:
- spowodowany "tajemniczym" rodzajem leczenia
- przed przedawkowaniem promieniowania
- przed oparzeniami
- przed awarią urządzenia
- przed nawrotem choroby - po zakończonym leczeniu.
Jak można pomóc?
- zadbać o udzielenie choremu szczegółowych informacji na temat wyboru tej metody leczenia, ustalenie celu i ogólnego planu leczenia
- zadbać o to, by chory mógł obejrzeć pomieszczenia, aparaturę - jeśli nie będzie to możliwe, należy postarać się przynajmniej o zaprezentowanie zdjęcia
- porozmawiać o skutkach ubocznych leczenia
- psychoedukacja dotycząca tego rodzaju leczenia, sposobów radzenia sobie ze stresem np. warsztaty, wykłady, nauka oddychania, relaksacja.
CHEMIOTERAPIA
Jest to leczenie systemowe, oddziałujące na cały organizm. Polega na wprowadzeniu lekarstwa do ustroju pacjenta (dożylnie lub doustnie) w celu rozbicia komórek nowotworowych i zapobieganiu rozprzestrzenianiu się nowotworu. Może być stosowana również jako środek przedłużający życie lub w leczeniu paliatywnym. Rodzaj i nasilenie objawów niepożądanych zależy od rodzaju stosowanych leków i indywidualnej reakcji osoby chorej.
Uczucia i emocje mogące występować przy leczeniu chemioterapią:
- lęk - podobnie jak w innych terapiach przed skutkami ubocznymi (wypadanie włosów, biegunki)
- niechęć - związana ze zmęczeniem i nieprzyjemnymi efektami ubocznymi leczenia
- złość - na siebie, na chorobę, na bliskich, często powodowana zmęczeniem
- przygnębienie
- zaburzenia: poznawcze, emocjonalne, psychomotoryczne, zaburzenia pamięci werbalnej, skupienia uwagi.
Jak można pomóc?
- psychoedukacja i wsparcie – rozmowa na temat rodzaju terapii i jej możliwych skutków
- rozmowa, jak sobie radzić ze skutkami leczenia – pomoc dietetyka i lekarza
- monitorowanie objawów podczas leczenia, wsparcie emocjonalne
- po leczeniu - zachęcanie do aktywności psychospołecznej, motywowanie do prowadzenia zdrowego trybu życia
- wsparcie – poprzez wizualizację - pozytywnych efektów leczenia chemioterapią.
HORMONOTERAPIA
Metoda ta polega na podawaniu choremu dużych dawek hormonów. Może to skutkować przedwczesną menopauzą, feminizacją lub maskulinizacją.
Uczucia i emocje mogące występować przy leczeniu hormonoterapią:
- depresja
- wstręt do siebie - poczucie, że ciało nas zdradza za szybko się starzejąc
- niskie poczucie wartości związane ze zmianami fizycznymi
- poczucie zmniejszenia atrakcyjności seksualnej
- zmęczenie, zaburzenia snu, labilność emocjonalna.
Jak można pomóc?
- wsparcie emocjonalne
- psychoedukacja - zwłaszcza związaną z obrazem siebie (warsztaty seksuologiczne, wizerunkowe)
- kontakt ze specjalistą - psychologiem, seksuologiem.
LECZENIE BIOLOGICZNE
Polega ono na podawaniu interferonu lub interleukin - środków, które są stosowane w immunoterapii.
Uczucia i emocje mogące występować przy leczeniu biologicznym:
- silne stany depresyjne i lękowe
- zaburzenia świadomości.
Jak można pomóc?
- monitorowanie stanu psychicznego osoby chorej - w tym przypadku może być wskazane leczenie psychofarmakologiczne
- psychoedukacja na temat rodzaju stosowanej terapii
- wsparcie emocjonalne
- aktywizacja psychospołeczna osoby w trakcie terapii biologicznej.
TERAPIA CELOWANA
Polega ona na podawaniu leku, który wybiórczo blokuje powstawanie naczyń krwionośnych w guzie, uniemożliwiając jego wzrastanie. Jest to stosunkowo nowa i wciąż rozwijana metoda terapii.
Uczucia i emocje mogące występować przy leczeniu:
- lęk przed nieznaną i „dziwną” metodą leczenia.
Jak można pomóc:
- rozmowa z lekarzem prowadzącym leczenie na temat powodu stosowania takiej terapii
- psychoedukacja – mająca na celu rozwianie wątpliwości pacjenta i przekonanie o skuteczności leczenia.
PRZESZCZEP SZPIKU
Polega na podaniu bezpośrednio do krwi osoby chorej komórek, pobranych od dawcy . Jest to terapia stosowana w leczeniu nowotworów krwi - białaczek. Niedogodność w przypadku tej metody leczenia polega na tym, że system odpornościowy osoby chorej musi zostać praktycznie wyjałowiony i zniszczony, aby wprowadzić nowe komórki do jej organizmu. Wiąże się to z długimi okresami separacji - aby uniknąć zakażenia, chory musi zostać odseparowany od otoczenia w ściśle kontrolowanym otoczeniu szpitalnym.
Uczucia i emocje mogące występować przy leczeniu
- oczekiwanie na dawcę i nadzieja
- lęk przed ryzykiem zabiegu
- reakcje emocjonalne związane z trudnościami w przystosowaniu się do specyfiki leczenia - izolacji, wlewów
- przy wypisie ze szpitala może się pojawić lęk przed pogorszeniem stanu zdrowia
- złość
- przygnębienie, rozpacz z powodu bezpłodności
- zaburzenia seksualne
- spadek samooceny.
Jak można pomóc?
- głównie poprzez wsparcie emocjonalne
- stosowanie wizualizacji, relaksacji
- psychoedukacja - grupy wsparcia, warsztaty
- praca nad obrazem własnej osoby
- aktywizacja psychospołeczna.
Należy pamiętać, że emocje i odczucia, o których piszemy, są kwestią indywidualną, a ich wystąpienie uwarunkowane jest wieloma czynnikami, głównie wynikającymi z kondycji psychofizycznej osoby chorej.
Warto też pamiętać, jak ważna jest rozmowa z lekarzem prowadzącym na temat proponowanej terapii. Ma ona służyć rozwianiu wszelkich wątpliwości, wyjaśnieniu procedur, udzieleniu odpowiedzi na pytania niepokojące chorego. Niektórzy chorzy decydują się na pomoc psychologa w czasie całego leczenia, celem łatwiejszej adaptacji do kolejnych etapów choroby, pracy nad lękiem czy innymi emocjami.
Należy pamiętać, że w leczeniu choroby onkologicznej niezwykle ważne jest podejście holistyczne – szukajmy pomocy u specjalistów, którzy mogą ułatwić nam przejście przez chorobę i leczenie (onkolog, psycholog, dietetyk, seksuolog, logopeda). Sprawi to, że droga przez chorobę będzie dla chorego mniej bolesna pod względem psychicznym.
Olga Kłoda-Krajewska – psycholog, specjalizuje się w pracy z osobami chorymi nowotworowo i ich bliskimi, szkoli się w Polskim Instytucie Ericksonowskim.
Na podstawie:
de Walden-Gałuszko K.: Psychoonkologia w praktyce klinicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011.