Choroba nowotworowa jest sytuacją ciężką, budzącą wiele różnych, niekiedy bardzo trudnych emocji i odczuć. Wiele z emocji, o których wspomnimy w poniższym artykule trwa przez cały okres choroby, aż do momentu wyzdrowienia, inne pojawiają się epizodycznie lub mogą w ogóle nie wystąpić. Jest to zależne zarówno od stopnia nasilenia choroby, jak i indywidualnych psychicznych predyspozycji chorego. To o czym wspominamy, to emocje i odczucia z jakimi psycholodzy pracujący z pacjentami onkologicznymi spotykają się w swojej pracy najczęściej, emocje, które w poszczególnych fazach choroby są szczególnie silne, lub charakterystyczne dla danej fazy.
FAZA PIERWSZA - DIAGNOZA
Moment diagnozy jest zwykle momentem traumatycznym. Nawet jeśli podejrzewaliśmy chorobę, jeśli widzieliśmy objawy, diagnoza często jest tym momentem, w którym tracimy grunt pod nogami. Stąd też emocje, które się pojawiają, są wyjątkowo silne i nacechowane negatywnie. Jest to dobry moment na szukanie wsparcia - rozpoczęcie pracy z psychologiem, który pomoże odnaleźć się w nowej sytuacji, zrozumieć emocje, które się pojawiają i nauczyć się radzić sobie lepiej w chorobie.
Odczucia i emocje, które mogą się pojawić:
- szok
- złość, gniew
- lęk
- rozpacz
- żal
- poczucie niesprawiedliwości i pytania: "Czemu mnie to się przytrafia ?", "Za co ?"
FAZA DRUGA - LECZENIE
Jest to faza, w której najczęściej chory zdążył się już zaadaptować do choroby, oswoić z nią i poddać opiece medycznej. Jednak w tej fazie również pojawiają się trudne emocje, związane zwłaszcza z procedurą medyczną i skutkami ubocznymi leczenia czy obawami przed reakcją otoczenia. Etap leczenia jest okresem, w którym chory jest słabszy i dużo częściej potrzebuje pomocy ze strony bliskich.
Odczucia i emocje, które mogą się pojawić:
- wstyd
- chęć izolowania się, by ukryć chorobę i skutki leczenia
- lęk przed skutkami terapii
- lęk przez leczeniem - np. przed zaśnięciem do zabiegu, komplikacjami pooperacyjnymi
- lęk przed bólem
- poczucie bezradności i beznadziejności
- poczucie utraty kontroli
- lęk przed byciem niesamodzielnym i koniecznością proszenia o pomoc.
FAZA TRZECIA - REMISJA I ZAKOŃCZENIE LECZENIA
Wbrew pozorom, w tej fazie również mogą występować trudności. O momencie remisji i zakończenia leczenia zwykło się myśleć jako o tym wyczekiwanym, wytęsknionym, zapominając o tym, jak dużo stresu się z nim wiąże. Po pierwsze, cały świat chorego, który do tej pory skoncentrowany był na walce z chorobą, zmienia się po raz kolejny. Ponadto w tej fazie pojawia się nowy lęk - lęk przed przerzutem czy wznową choroby. Czasem zdarza się też tak, że związki, które przetrwały chorobę, ludzie, którzy wspierali się w ciężkich chwilach, nie są w stanie funkcjonować ze sobą w sytuacji braku choroby. Może się tak dziać, gdyż pojawia się pragnienie zapomnienia o chorobie, odcięcia się od niej. Jest to faza, w której mogą pojawić się epizody depresyjne. Wtedy szczególnie warto skorzystać z pomocy specjalisty.
Odczucia i emocje, które mogą się pojawić:
- strach przed nawrotem choroby lub przerzutem
- strach przed powrotem do "normalności" - pracy, znajomych, regularnych aktywności
- trudność z odnalezieniem się w sytuacji braku choroby.
FAZA CZWARTA - NAWRÓT LUB PRZERZUT
Często jest to najtrudniejszy etap choroby, niekiedy trudniejszy, niż sama diagnoza. Jest to faza, w której staje się jasne, że nie ma mowy o szybkim i pełnym wyzdrowieniu - zanika nadzieja i perspektywa wyleczenia się.
Odczucia i emocje, które mogą się pojawić:
- zanik nadziei
- rozpacz
- lęk
- strach przed śmiercią
- strach przed ponownym leczeniem, bólem, skutkami ubocznymi
- złość.
FAZA PIĄTA - PRZEDTERMINALNA I TERMINALNA
Z punktu widzenia medycyny w tej fazie są małe sznse na powrót do zdrowia. Na tym etapie wsparcie ze strony psychologa jest ważne, aby zminimalizować ból psychiczny chorego i jego bliskich. Psycholog może pomóc przygotować się choremu i bliskim do rozstania, sprawić, że łatwiejsza będzie komunikacja pomiędzy nimi i że sam fakt odejścia osoby chorej będzie łagodniejszy.
Odczucia i emocje, które mogą się pojawić:
- lęk przed śmiercią
- lęk przed bólem
- lęk o bliskich, którzy zostają.
ROLA PSYCHOLOGA
Rola psychologa zmienia się w poszczególnych fazach choroby - od wsparcia i pomocy w akceptacji i zrozumieniu sytuacji, przez rolę edukacyjną i wspomagającą rozwojowo, pracę z postawami i przekonaniami, aż po pracę z osobami w żałobie. Na każdym z tych etapów najważniejsza jest przede wszystkim obecność i wsparcie, jakiego udziela psycholog oraz otwartość i gotowość do towarzyszenia w przeżywaniu trudnych emocji.
Jak może pomóc psycholog:
- wsparcie w szukaniu i korzystaniu z naturalnych zasobów pacjenta
- pomoc w rozładowaniu emocji i ułatwieniu ich ekspresji
- pomoc w adaptacji do choroby
- przywrócenie równowagi, która została zachwiana chorobą
- obecność, wysłuchanie
- obalanie mitów na temat nowotworów
- przygotowanie do poszczególnych etapów choroby czy czekających chorego zabiegów
- nauka relaksacji i wizualizacji
- wsparcie w przeżywaniu trudnych emocji
- praca nad pożegnaniem
- praca z rodziną, przygotowanie bliskich na stratę i żałobę
- praca w trakcie remisji choroby.
Olga Kłoda-Krajewska – psycholog, specjalizujący się w pracy z osobami chorującymi nowotworowo i ich rodzinami.