Jak przeżywa ?
- Pojęcie śmierci w tym wieku zaczyna dojrzewać. Dziecko może w sposób naturalny pytać o śmierć, nadal jednak nie rozumie, ze śmierć jest nieodwracalna, dlatego oczekuje powrotu osoby zmarłej.
- Pyta, kiedy osoba zmarła wróci.
- Tęskni i poszukuje osoby zmarłej. Może szukać w szafach, pod łóżkiem. Może prosić dorosłych o pomoc w poszukiwaniach.
- Może pomyśleć, że z jego winy osoba umarła ( bo wcześniej było niegrzeczne, nie słuchało się, bo z jego powodu bliska osoba była zdenerwowana).
- Mogą wystąpić zaburzenia snu, łaknienia, może zacząć chorować.
- Może zachowywać się jak młodsze dziecko – ponownie domagać się smoczka, butelki, może ponownie nie kontrolować wypróżniania.
- Może być agresywne, złościć się.
- Może mówić, że widzi osobę zmarłą, że ją słyszy.
- Potrzeby częściej komunikuje płaczem.
Jak możesz pomóc ?
- Poświęć dziecku dużo czasu, na zabawę, na wyrażanie gniewu, złości. W ten sposób pomożesz mu wyrazić rozpacz, utratę bezpieczeństwa, poczucie zagrożenia. Jeśli dziecko potrzebuje wyjątkowo dużo uwagi, a tobie jest trudno sprostać wszystkim obowiązkom, zastanów się, kto mógłby ci pomóc. W pomoc może włączyć się ciocia, wujek, przyjaciel – taka osoba z reguły mniej przeżywając stratę, ma większy dystans i łatwiej jest jej porozumieć się z dzieckiem.
- Dziecku pomaga podtrzymanie pewnych rytuałów, czynności, które dotychczas miały określoną porę, np. zawsze rano jadło ulubione mleko, płatki, miało określoną godzinę, kiedy kładło się spać, codziennie przed obiadem szło na plac zabaw. Im bardziej zachowasz dotychczasowy rytm dnia, tym bezpieczniej dziecko będzie się czuło.
- Dziecko może wybrać sobie jedną zabawę, w którą będzie chciało się ciągle bawić. Okaż cierpliwość i pozwól mu na to.
- Zachęcaj dziecko do rysowania, to pozwala mu uwalniać trudne emocje, ale też będzie dla ciebie źródłem informacji o dziecku. Nie przestrasz się, kiedy będzie rysowało trumny, groby czy osoby zmarłe. To normalne. Pozwala dziecku wyrazić trudne emocje, których doświadcza, a których nie potrafi nazwać. Możesz zachęcić dziecko do tego, żeby opowiedziało o tym, co narysowało,
- Starsze dziecko może bawić się w zabawy, w których symbolicznie pojawiać się będzie śmierć np.: „pogrzeb” (ze swoimi lalkami), „ stypę”. To też normalne. Przypominając sobie trudne przeżycia, oswaja je.
- Pozwalaj dziecku na radość i zabawę z rówieśnikami. Dziecko nie potrafi w tym wieku długo być smutne. Jego zachowanie może gwałtownie się zmieniać - od płaczu po śmiech.
- Zapewnij częstą obecność, czułość, przytulanie - to poprawia zaburzone poczucie bezpieczeństwa – dziecko w tym wieku również tego bardzo potrzebuje.
- Pozwól dziecku chodzić na cmentarz jeśli o to prosi, rysować obrazki. Zapytaj jakie kwiatki, znicz, chce wybrać. Jest to jeden ze sposobów, w jaki dziecko żegna się ze zmarłą osobą.
- Jeśli dziecko nie chce chodzić na cmentarz, nie zgadza się na pewne czynności, uszanuj to. To też normalne zachowanie.
- Wykaż wyrozumiałość na nietypowe zachowania, zwłaszcza nadmierny płacz dziecka - on też odgrywa ważna rolę w procesie przeżywania żałoby.
- Jeśli dziecko mówi, że widzi, słyszy osobę zmarłą, nie denerwuj się. Tak może się zdarzać. Spokojnie powiedz dziecku, że np. babci już nie ma, umarła, ale czasami tak czujemy, jakby była. Jeśli się zdenerwujemy albo zaprzeczymy, nie spowodujemy, że dziecko nie będzie tego doznawać. Doświadczając naszego niepokoju, może tylko przestać nam o tym mówić. Dorośli, zwłaszcza we wczesnym okresie żałoby, mogą doświadczać podobnych wrażeń.
- Niebezpieczną pułapką jest poczucie winy. Warto - nawet gdy dziecko o tym nie mówi- mieć to na uwadze, bo np.: dzieci mogą myśleć, ze z powodu ich złego zachowania umarła bliska osoba.
Anna Putro - psycholog Hospicjum Domowego , prowadzonego przez Zgromadzenie Księży Marianów.
Katarzyna Proć - psycholog z fundacji Hospicjum Onkologiczne św. Krzysztofa.
Barbara Smolik – psycholog, w trakcie 4-letniej szkoły psychoterapii „Centrum CBT” w Warszawie, pracuje z osobami chorymi nowotworowo i ich rodzinami.
Bibliografia:
- Dzieci poznają tajemnicę śmierci. Marielene Leist. Drukarnia i Księgarnia Świętego Wojciecha Sp. z o. o., Poznań 2009
- Interwencja kryzysowa. Dorota Kubacka-Jasiecka. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010
- Śmierć oczami dziecka jak pomagać w żałobie? Marie-Madeleine de Kergorlay-Soubrier. Wydawnictwo Salwator, Kraków 2011
- Żałoba w rodzinie. Martin Herbert. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk, 2005