Badania kliniczne w ramach procesu badawczo-rozwojowego

Proces badawczo-rozwojowy nowego produktu leczniczego składa się z trzech etapów: badań podstawowych, przedklinicznych i klinicznych. Równolegle prowadzone są także badania nad formą farmaceutyczną, jaką ostatecznie przyjmie ten produkt.

Badania podstawowe są pierwszym etapem prac nad stworzeniem nowego leku. Ich celem jest synteza nowych związków chemicznych lub poszukiwanie i izolacja substancji naturalnych (głównie z roślin), które mają potencjalne działanie lecznicze.

Po wstępnej selekcji wyodrębnione substancje są poddawane badaniom przedklinicznym, które przeprowadza się najpierw na komórkach, wyhodowanych poza organizmem żywym w warunkach laboratoryjnych, a następnie na zwierzętach doświadczalnych - zazwyczaj gryzoniach i psach. Celem jest oszacowanie bezpieczeństwa stosowania badanej substancji u ludzi poprzez określenie: toksyczności ostrej, toksyczności przedłużonej i wpływu na kancerogenezę i układ rozrodczy. Oznaczane jest także mutagenne działanie badanej substancji. Ponadto bada się farmakokinetykę, farmakodynamikę, oraz w razie potrzeby - tolerancję miejscową. Podawanie nowego produktu różnym gatunkom zwierząt pomaga jedynie w przybliżonej ocenie cech nowej substancji. Nie istnieje bowiem model zwierzęcy, który umożliwiłby zastąpienie eksperymentalnego podawania nowego produktu leczniczego ludziom. Szacuje się, że tylko 5 na 5000 substancji leczniczych, nad którymi rozpoczyna się prace, pomyślnie przechodzi etap badań podstawowych i przedklinicznych. Ale tylko 1 z tych 5 zakwalifikowanych substancji trafia na apteczne półki po wykonaniu kolejnego etapu procesu badawczo-rozwojowego – badań klinicznych.

Aby ostatecznie ocenić przydatność nowej substancji w leczeniu danego schorzenia, nieodzowne jest wykonanie szeregu badań klinicznych. Badanie kliniczne nowego produktu leczniczego to dokładnie zaplanowany proces, który ma na celu potwierdzenie lub weryfikację danych, uzyskanych z analizy dotychczasowych publikacji naukowych, badań laboratoryjnych oraz badań nad wpływem wyodrębnionej substancji na zwierzęta. W celu zapewnienia rzetelności danych, uzyskanych w wyniku badań klinicznych, oraz ochrony dobra i praw uczestniczących w nich osób, wszystkie badania kliniczne przeprowadzane są zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Klinicznej (Good Clinical Practice -GCP). Badania kliniczne nowego produktu leczniczego przebiegają w czterech fazach. Każda faza badania ma na celu uzyskanie pewnych informacji. Każda kolejna faza bazuje na informacjach, uzyskanych z pozytywnie zakończonej fazy poprzedniej. Chorzy mogą być zakwalifikowani do poszczególnych faz badania klinicznego w zależności od stanu, rodzaju i zaawansowania choroby, rodzaju leczenia jakie przyjmują, i jakie do tej pory otrzymali. W myśl zasad Dobrej Praktyki Klinicznej  rekrutacja uczestników każdej fazy badania klinicznego jest prowadzona przed samym jej rozpoczęciem z uwzględnieniem kryteriów włączenia i wyłączenia, wyszczególnionych w protokole badania klinicznego. Aby zachować prospektywny charakter każda faza badania klinicznego musi być prowadzona na bieżąco. Zabronione jest wykorzystywanie metody retrospektywnej, czyli zbierania informacji z historii chorób pacjentów z zakończonym leczeniem ambulatoryjnym, lub wypisanych ze szpitala.

W trakcie I fazy badań wstępnie ocenia się bezpieczeństwo stosowania testowanego produktu leczniczego poprzez obserwację ogólnej reakcji ludzkiego organizmu na podawaną substancję, w tym również działań niepożądanych . Badaniu podlega: wchłanianie, metabolizm, wydalanie, toksyczność oraz interakcje z pożywieniem i powszechnie stosowanymi lekami. Wyniki tej fazy badania klinicznego pozwalają określić wstępne granice dawkowania nowego produktu leczniczego. Ta faza niesie ze sobą najwięcej ryzyka i jest przeprowadzana na małej grupie chorych z zaawansowanym stadium nowotworu. Przez cały czas trwania tej fazy uczestnicy są bardzo dokładnie badani i obserwowani.

Celem II fazy badań klinicznych jest stwierdzenie czy nowy produkt leczniczy działa u określonej grupy chorych i czy jest bezpieczny. W tej trwającej około sześciu miesięcy fazie ustala się także związek pomiędzy dawką, a efektem działania produktu leczniczego. Oceniane są szczegółowe parametry dotyczące: wchłaniania, metabolizmu i wydalania produktu leczniczego w zależności od płci i wieku. Przez cały okres trwania tej fazy rejestruje się wszelkie działania niepożądane  oraz  prowadzi się pierwsze badania porównawcze działania nowego produktu leczniczego z działaniem placebo  lub leku, standardowo stosowanego w leczeniu danego schorzenia. Aby obiektywnie ocenić działanie nowego produktu, badania te prowadzi się najczęściej metodą podwójnie ślepej próby  z losowym doborem uczestników  do poszczególnych grup. Dzięki takiemu podejściu eliminuje się wpływ przekonania pacjenta i lekarza odnośnie przewagi jednego preparatu nad drugim. Gdy z oceny danych tej fazy odnośnie skuteczności i bezpieczeństwa produktu leczniczego wynika, że stosunek korzyści do ryzyka jest wyraźny, można rozpocząć kolejną fazę badania klinicznego z ostatecznie ustaloną dawką nowego produktu.

III faza badań klinicznych trwa od roku do kilku lat, i jest prowadzona z udziałem aż kilku tysięcy chorych z zachowaniem tych samych kryteriów włączenia i wyłączenia , jakie obowiązywały we wcześniejszych fazach badania klinicznego. Celem tej fazy jest ostateczne potwierdzenie skuteczności testowanego produktu leczniczego w konkretnym schorzeniu przy zachowaniu pożądanego profilu bezpieczeństwa podczas krótkotrwałego i długotrwałego stosowania. W tej fazie badania porównywanie działania badanego leku (LB) z placebo (P), albo z lekiem standardowym (LS), wykonywane może być na trzy sposoby:

  • poprzez porównanie dwóch grup chorych, z których jedna otrzymuje LB, a druga P lub LS
  • parami, kiedy jeden chory otrzymuje LB, a drugi w tym samym czasie P lub LS
  • krzyżowo, wtedy gdy jeden chory najpierw otrzymuje LB, potem P lub LS i znowu LB, a drugi chory leczony jest w odwrotnej kolejności - najpierw P lub LS, potem LB i znowu P lub LS

Badania tej fazy są podstawą do rejestracji produktu leczniczego (faza III a) oraz służą celom marketingowym (faza III b). Na podstawie wyników fazy: III a oraz III b następuje przygotowanie wniosku o rejestrację nowego produktu leczniczego w celu wprowadzenia go do obrotu. Wszystkie dane uzyskane w czasie badań podstawowych, przedklinicznych oraz klinicznych fazy od I do III są obowiązkowym elementem dokumentacji, wymaganej przez instytucje zajmujące się rejestracją leków. Dokumentacja rejestracyjna może liczyć nawet kilkanaście tysięcy stron. Przed rozpoczęciem procesu badawczo-rozwojowego producent produktu leczniczego konsultuje z wiodącymi instytucjami rejestracji leków zakres niezbędnych danych, w tym kryteria włączenia i wyłączenia oraz wskazania, aby zminimalizować ryzyko odrzucenia dokumentacji rejestracyjnej.

Faza IV ma miejsce po wprowadzeniu leku do obrotu. Celem tych badań jest stwierdzenie, czy lek jest bezpieczny we wszystkich wskazaniach, zalecanych przez producenta i dla wszystkich grup chorych. IV faza badań dodatkowo weryfikuje do tej pory uzyskane wyniki, w tym ewentualne pojawienie się wcześniej nie zarejestrowanych działań niepożądanych .

Przedstawiony powyżej proces badawczo-rozwojowy nowego produktu leczniczego przebiega pod kontrolą nadzoru farmaceutycznego, za zgodą Lokalnej Komisji Bioetycznej.

Badania kliniczne leków nie są jedynie domeną koncernów farmaceutycznych. Bardzo często lekarze w celach poznawczych tworzą własne protokoły badawcze, aby na przykład ocenić skuteczność alternatywnych sposobów leczenia. Uzyskane w ten sposób wyniki są publikowane w czasopismach naukowych i na kongresach. Umożliwiają one postęp medycyny i dostarczają bezcennych informacji o najlepszych sposobach radzenia sobie z chorobami.

Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług i zgodnie z Polityką Plików Cookies. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.
Rozumiem